Andrzejki to jedno z tych świąt, które mają nieco tajemniczy charakter. Zaliczają się do obrzędowości dorocznej. Wywodzą się one z naszej kultury, gdyż zapoczątkowane zostały już w XVI wieku. Obchodzono je dawniej z 29 na 30 listopada, w wigilię świętego Andrzeja, który jest patronem Szkocji, Grecji i Rosji. Andrzejkowe wróżby miały przepowiedzieć młodym osobom ich przyszłość.
Geneza „Andrzejek”
Tradycja andrzejek wywodzi się z dawnego folkloru, którego obrzędy miały zapewnić pomyślną przyszłość oraz ochronę przed złowrogimi duchami. Pierwotnie andrzejki były związane z wierzeniami starosłowiańskimi i były szczególnie znaczące na przełomie jesieni i zimy. Sądzono, że granica między światem ludzi a światem duchów była cieniem, dzięki któremu była możliwość nawiązania kontaktu ze zmarłymi. Wierzono również, że można było rozstrzygnąć wówczas sprawy sercowe, gdyż to był czas przygotowań do nadchodzącego roku i refleksji nad minionym. W kulturach przedchrześcijańskich wróżby
były sposobem na poznanie przychylności losu. Motywem wiodącym był tutaj charakter matrymonialny, który miał udzielić odpowiedzi pannom na temat zamążpójścia, ale miał też przewidzieć przyszłość zawodową. Bez względu na pochodzenie andrzejki są ściśle związane z polską tradycją i obchodzone do dzisiaj.
Tradycyjne wróżby andrzejkowe
Rzucanie monetą
Uczestnicy tej zabawy wybierają dowolną monetę. Następnie należy w myślach wypowiedzieć swoje życzenie i celować monetą do naczynia z wodą, które stoi w odpowiedniej odległości (nie za blisko, nie za daleko). Ten, któremu uda się trafić może być pewny, że jego prośba się spełni.
Jabłkowa wróżba
Do tej zabawy należy wybrać jabłka identycznej wielkości. Osoba, której uda się otrzymać podczas obierania najdłuższą obierkę może spodziewać się najdłuższego stażem związku. Tę samą skórkę z jabłka możemy wykorzystać w innej zabawie, rzucając ją za siebie i z jej kształtu odczytać pierwszą literę imienia wybranki/wybranka serca.
Karteczki z i imionami
Małe karteczki wypełniamy znanymi nam imionami. Mogą to być imiona naszych przyjaciół, tzw. cichych wielbicieli i osób, w których się podkochujemy. Karteczki chowamy pod poduszkę. Rano, po przebudzeniu losujemy karteczkę, imię na niej zapisane to najprawdopodobniej imię naszej przyszłej miłości lub przyjaciela na dobre i złe.
Lanie wosku
Wróżba ta należy do najbardziej powszechnych i najciekawszych andrzejkowych zabaw. Polega na wylewaniu gorącego wosku na zimną wodę przez dziurkę od klucza. Następnie z powstałych figur odczytujemy znaki, które w pewien sposób mają przepowiadać naszą przyszłość. Praktyka wróżenia z wosku jest przekazywana przez pokolenia i stanowi integralną część andrzejkowych obrządków.
Na uwagę zasługuje fakt, że tradycja lania wosku wywodzi się z tradycyjnych wierzeń ludowych. Wierzono, że wosk posiada magiczne właściwości, które mogą ujawnić sekrety przyszłości. Odczytywanie symboli z woskowych kształtów uważane było za formę komunikacji z siłami nadprzyrodzonymi, które miały wskazać jak będzie wyglądać przyszłość wróżącego.
Wróżba z butami
Jednym z wyjątkowych zwyczajów związanych z andrzejkami jest praktyka wróżenia z butów ustawianych przed drzwiami. Nierzadko sugerowano się butami przy wyborze przyszłego małżonka, bo to właśnie but danej osoby wyjęty z ustawionego szeregu jako pierwszy decydował o wyborze partnera życiowego. Ten rytuał miał symbolizować również miłość i szczęście. Warto zaznaczyć, że tradycja stawiania butów przed drzwiami wywodzi się z dawnych wierzeń. Uważano, że buty mają w sobie energię i przedstawiają kolejne kroki stawiane w życiu. Właściwe ułożenie butów miało przyciągnąć tego jedynego do
domu oraz zadbać o harmonię w relacjach.
Rzut trzewikiem
Tutaj buty również były wykorzystywane jako wskazówka co do osoby nam pisanej. W zabawie tej z odwróconymi do drzwi plecami rzucano pantoflem w ich kierunku. Trzewik, który spadł podeszwą do podłogi i był skierowany czółenkiem ku drzwiom przepowiadał niezamężnym szybkie zamążpójście.
Serce z imionami
Do tej wróżby potrzebne są dwa duże papierowe serca, na których należy zapisać imiona męskie na jednym i żeńskie na drugim. Wybrana osoba trzyma serce, a pozostali wbijają szpilkę z zamkniętymi oczami w serce. Imię, na które natrafią będzie imieniem przyszłego wybranka serca.
Wróżba z filiżankami
Pod trzema z czterema filiżankami ukrywamy symboliczne przedmioty: obrączkę, listek i monetę. Czwarta filiżanka pozostaje pusta. Obrączka symbolizuje miłość, listek to symbol małżeństwa, a moneta reprezentuje dostatek. Mieszamy szybko filiżankami tak, aby zmieniły kilkukrotnie miejsce. Jeśli wylosujemy pustą filiżankę nie ma co się spodziewać zmian w najbliższej przyszłości.
Wróżenie z fusów kawy
Zwyczaj wróżenia z fusów posiada bogatą historię i wywodzi się tradycji Bliskiego Wschodu, gdzie kawa od dawna cieszy się dużą popularnością. W Polsce przepowiadanie przyszłości z fusów kawy jest dość powszechnym rodzajem wróżenia obecnym podczas imprez towarzyskich, a głównie andrzejek. Zabawa polega na tym, aby po wypiciu kawy parzonej po
turecku pozostawić odrobinę płynu z fusami. Następnie należy odwrócić filiżankę do góry dnem i obrócić nią trzy razy w przeciwną do ruchu wskazówek zegara stronę. Ta czynność pozwoli osiąść się fusom na ściankach filiżanki. Kolejnym krokiem jest próba odczytania kształtów powstałych z ułożenia fusów. Symbole, które nam się ukażą mają zobrazować nam
nadchodzące wydarzenia lub ewentualne zmiany w życiu.
Andrzejki to uroczyste święto, które jest obchodzone tradycyjnie w Polsce oraz innych krajach słowiańskich. W Polsce od kilku lat jest ono organizowane głównie w formie zabawy tanecznej, aczkolwiek można jeszcze spotkać zabawy andrzejkowe połączone z wróżbami. Andrzejki mają kilka aspektów, które sprawiają, że jest ono szczególnie wartościowe do świętowania. Przede wszystkim celebracja andrzejek jest pięknym sposobem na kultywowanie tradycji i kultury, stanowi doskonałą okazję do przekazania starodawnych tradycji i wierzeń młodym pokoleniom. Przepowiednie z andrzejkowe często koncentrują się na przyszłości, co może pomóc spojrzeć optymistycznie na to co przed nami.
Ewa Zborowska
